„Gorzkie żale przybywajcie, serca nasze przenikajcie”
Gorzkie żale śpiewa się w niedziele Wielkiego Postu przy wystawionym Najświętszym Sakramencie. Składają się z trzech części: -przygotowanie Jezusa na śmierć (modlitwa Jezusa w Ogrόjcu aż niesłusznego oskarżenia przed sądem); okrutna męka (oskarżenie przed sądem aż do cierniem ukoronowania) oraz sama śmierć na krzyżu. Wykonuje się przeważnie jedną tylko część, a kolejne w następne niedziele. Nabożeństwo ma trzy elementy: pieśń na rozgrzanie (pobudzenie) serca do miłości Jezusa (tzw. pobudka), która odsłania samą treść rozmyślania; później w śpiewie sama dusza rozważa straszny los Jezusa przechodzącego swój etap męki (tzw. lament duszy); wreszcie towarzyszy się Maryi w jej bólu z powodu tej męki (tzw. rozmowa duszy z Matką Bolesną). „Gorzkie żale” nawiązują treścią do tradycji pieśni pasyjnych, tzw. planktów (narzekanie, lament, płacz). Treść nabożeństwa opiera się na ewangelicznym opisie męki.
Gorzkie żale towarzyszą nam od trzystu lat. Powstały w Polsce na przełomie XVII i XVIII wieku z ducha ludowej pobożności okresu baroku. Ich początki i kształt są związane z działalnością Bractwa św. Rocha przy warszawskim kościele św. Krzyża. Poza działalnością charytatywną członkowie bractwa brali udział między innymi w procesjach pokutniczych i różańcowych oraz w odprawianiu pasji. W wyniku konfliktu o pierwszeństwo w procesjach członkowie Bractwa zostali z nich wykluczeni, dlatego poprosili ks. Wawrzyńca Bennika ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy świętego Wincentego a’ Paulo o napisanie dla nich nowego tekstu nabożeństwa. Tak powstały Gorzkie żale. Pierwotny tekst został wydany pod tytułem „Snopek Myrry z Ogroda Gethsemańskiego albo żałosne Gorzkie Męki Syna Bożego (…) rozpamiętywanie” (w tytule pojawiła się mirra, gdyż jako jeden z darów trzech króli miała być zapowiedzią męki i śmierci zbawczej Chrystusa). 13 marca 1707 r. pierwszy raz odśpiewano Gorzkie żale.
Nabożeństwo to już w XVIII w. miało bardzo uroczystą oprawę. Cała celebracja zaczynała się zaraz po nieszporach niedzielnych, gdzie przed Najświętszym Sakramentem odśpiewywano tekst Gorzkich żali, po czym następnie kapłan wygłaszał kazanie pasyjne. Na koniec często organizowano procesję eucharystyczną zakończoną publicznym uczczeniem relikwii św. Krzyża.
W niedługim czasie nabożeństwo to stało się bardzo popularne dzięki pracy księży misjonarzy, którzy w tamtych czasach prowadzili w Polsce blisko 20 z 30 seminariów. Również bardzo szybko Gorzkie żale uzyskały zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską. Stało się to dzięki dominikanom. Nie podobała się im rosnąca popularność nabożeństwa, dlatego interweniowali w Rzymie. Efektem skargi było zatwierdzenie i przyznanie odpustów Gorzkim żalom przez Stolicę Apostolską. Dzięki polskim emigrantom i misjonarzom nabożeństwo rozpowszechniło się po całym świecie. Również Jan Paweł II przyczynił się do jego propagowania poprzez praktykowanie tego Nabożeństwa. Obecnie tekst Gorzkich Żali jest przetłumaczony na wiele języków.
Za uczestnictwo w Gorzkich Żalach można uzyskać odpust zupełny. Odpust zupełny jest to darowanie człowiekowi przez Boga wszystkich kar doczesnych (czyśćcowych) za grzechy, które zostały już odpuszczone w sakramencie pokuty. Odpust można uzyskać dla siebie lub ofiarować za zmarłych. Warunki zwykłe uzyskania odpustu zupełnego:
1. Spowiedź sakramentalna lub stan łaski uświęcającej;
2. Przyjęcie Komunii św.;
3. Modlitwa w intencjach wyznaczonych przez Ojca św. (nie jest konieczna znajomość tych intencji);
4. Wolność od przywiązania do jakiegokolwiek grzechu, także powszedniego.
Celem Gorzkich Żali jest skłonienie nas do refleksji nad przemijaniem, sensem cierpienia w życiu, sprawami ostatecznymi oraz utożsamianiem się z cierpiącym za nas Chrystusem, co jest wyrazem miłości i wdzięczności za tak wielki dar, jakim była Jego śmierć i Zmartwychwstanie.
